نخاله ساختمانی چیست؟

نخاله ساختمانی یا ضایعات ساختمانی موادی هستند که ناخواسته و تصادفی در ساخت و ساز تولید می‌شوند و در نهایت بدون استفاده می‌مانند از جمله این ضایعات می توان به مصالح ساختمانی از جمله عایق، سیم برق، میخ، میلگرد و ضایعات اشاره کرد که حاصل از آماده‌سازی مقدماتی محل پروژه مانند مصالح لایروبی، کنده درختان و قلوه سنگها می‌شود. در برخی موارد نخاله‌های ساختمانی ممکن است دارای مواد خطرناک مانند سرب، آزبست و سایر مواد آلوده باشند.
بسیاری از این پسماندها از مصالحی مثل آجر، بتن و چوب تشکیل شده‌اند که به دلایل مختلف در طول فرایند ساختمانی بدون استفاده می‌مانند. مطالعات نشان می‌دهد که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از کل مصالح مورد استفاده در یک پروژه ساختمانی ضایعات ساختمانی هستند. این مقدار بسیار بیشتر از تخمینی است که توسط برآوردکنندگان در نظر گرفته می‌شود.
با توجه به تنوع کارگاه‌های عمرانی، امکانات زیادی برای کاهش مقدار ضایعات ساختمانی و استفاده مجدد از آنها در پروژه‌های دیگر وجود دارد. این شامل فرآیندهایی مانند بازیافت مصالح، استفاده مجدد از ضایعات در پروژه‌های بعدی، استفاده از تکنولوژی‌های جدید برای کاهش ضایعات و استفاده بهینه از مصالح در فرایند ساختمانی است. این اقدامات می‌تواند در کاهش هدررفت منابع و محیط زیست موثر باشد و همچنین هزینه‌های ساخت را کاهش دهد.
مدیریت نخاله‌های ساختمانی برای حفظ محیط زیست و بهره‌وری منابع ضروری است. استفاده بهینه از نخاله‌های ساختمانی می‌تواند به کاهش هدررفت منابع طبیعی و کاهش آلودگی محیط زیست کمک کند. در این مقاله انواع نخاله‌های ساختمانی و روش‌های مدیریت آنها را بررسی می کنیم.

انواع نخاله های ساختمانی

• گروه اول شامل موادی همچون بتن، شیشه، فلزات آهنی و غیرآهنی، آجر و کاشی، مواد قیری، ضایعات گچ و مواد متفرقه است. این مواد معمولاً به عنوان نخاله‌های تخریب یا باقیمانده‌های پروژه‌های ساختمانی تولید می‌شوند.
• گروه دوم شامل عایق‌ها، میخ‌ها، سیم‌های برق، میلگردها و ضایعات مصالح ساختمانی است. همچنین، مصالح لایروبی، کنده درختان و قلوه سنگ‌ها نیز نخاله‌های حاصل از فرآیند آماده‌سازی محل پروژه ساختمانی محسوب می‌شوند.
• گروه سوم شامل آجر، بتن و چوب است اینها با پسماندهایی با درصد قابل توجهی از کل مصالح ساختمانی به وجود می آیند.
• گروه چهارم شامل خاک، شیشه، گچ، بتن، سرامیک، سیمان، چوب، قیرگونی و سایر مواد مشابه است.
• گروه پنجم شامل آجر، بتن، سنگ ساختمانی، قطعات گچی، چوب، پلاستیک و فلزات است.
  گروه ششم نخاله‌ها را به مواد مختلفی از جمله سنگ، آجر، بلوک، گچ، فولاد، شیشه، الوار، مصالح حاصل از لوله‌کشی و برق‌کشی، پوشش آسفالت بام و سایر مواد شبیه تقسیم می‌کند. این مواد معمولاً حاصل عملیات ساخت و ساز و تخریب ساختمان‌ها هستند یا به صورت طبیعی در محیط زیست تولید می‌شوند.

طبقه‌بندی نخاله‌های ساختمانی بر اساس منشأ و ترکیب آنها می‌تواند به شناخت بهتر این نخاله‌ها و انتخاب روش‌های مناسب برای مدیریت آنها کمک کند.

مدیریت نخاله های ساختمانی

مدیریت نخاله‌ها و ضایعات ساختمانی به لحاظ حفظ محیط زیست و توسعه پایدار بسیار مهم است. این مدیریت شامل حذف تلفات و ضایعات ساختمانی، کاهش حجم پسماند، بازیافت و استفاده مجدد از ضایعات می‌شود. با توجه به اهمیت آن، در کشورهای مختلف قوانین و مقرراتی برای مدیریت پسماند ساختمانی وجود دارد.
ضایعات ساختمانی می‌توانند شامل مواد و محصولات خطرناک و بی خطر باشند. مواد خطرناک شامل ضایعاتی مانند مواد حاوی آربست، سرب، بیفنیل پلی‌کلرید شده (PCB)، حلال‌ها، مواد شیمیایی، فراورده‌های نفتی، گرد و خاک، لامپ‌های مهتابی و فلئورسنت، قطعات الکترونیک، زباله‌های پزشکی و موادی که توسط زباله آلوده شده‌اند می‌شوند.
از طرف دیگر، مواد و ضایعاتی که معمولاً بی خطر در نظر گرفته می‌شوند شامل مواد چوبی و گیاهی، بتن، شن، ماسه، سنگ، تخته سنگ، مصالح بنایی و آجر، فلزات، چوب، پلاستیک، شیشه، درها و پنجره‌ها، سقف آسفالتی، تخته گچ، فرش و موکت، مقوا و کاغذ، لوازم بهداشتی تأسیسات و لوازم روشنایی می‌باشند.

روش های مدیریت نخاله های ساختمانی

روش‌های مدیریت پسماند ساختمانی شامل دفن ضایعات و بازیافت است. در روش دفن، ضایعات ساختمانی در مکان‌های مناسب و با رعایت قوانین محلی دفن می‌شوند اما ممکن است برخی از اجزای ضایعات، مانند دیوارهای خشک، گاز سمی سولفید هیدروژن را انتشار دهند و برای محیط زیست آسیب‌هایی ایجاد کنند. در نتیجه قوانینی تعیین می‌کنند مبنی بر اینکه چگونه نخاله‌ها باید قبل از دفن دسته‌بندی شوند و برخی از مواد خطرناک بدون مجوز مناسب اجازه حمل و دفن ندارند. همچنین به مواد سمی مانند سرب، آزبست و مواد رادیواکتیو نیز به طور جداگانه رسیدگی می شود.
در روش بازیافت، تلاش می شود تا از ضایعات ساختمانی استفاده مجدد شده و از دفن آنها جلوگیری شود. این می‌تواند شامل بازیافت موادی مانند فلزات، چوب، شیشه، بتن، پلاستیک و زباله‌های الکترونیکی باشد. بازیافت این مواد می‌تواند منجر به کاهش مصرف منابع طبیعی، کاهش آلودگی محیط زیست و افزایش دوره عمر مواد باشد.
همچنین، مدیریت نخاله‌ها و ضایعات ساختمانی می تواند موجب کاهش حجم پسماندها شود. یعنی از تکنولوژی‌ها و روش‌های جدید مانند خرد کردن، فشرده سازی و جداسازی برای کاهش حجم ضایعات ساختمانی استفاده می‌شود.

دلایل مدیریت نخاله های ساختمانی

مدیریت نخاله‌های ساختمانی، به منظور تحقق اهداف محیط زیستی، اقتصادی و اجتماعی، برای مدیران خصوصاً مدیران شهری و شهرداری‌ها اهمیت زیادی دارد. در این راستا، مدیریت نخاله‌های ساختمانی شامل استفاده از دانش، فنون، ابزارها و شیوه‌های مختلف در فعالیت‌های پروژه است که برای تحلیل، تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی، اختصاص منابع و کنترل مواد تولیدی ناخواسته در عملیات ساختمانی استفاده می‌شود.
هدف اصلی مدیریت نخاله‌های ساختمانی، تنظیم مجدد فعالیت‌های ساخت و ساز با رویکرد توسعه زیست‌محیطی است که این موضوع شامل مصرف هوشمندانه منابع طبیعی، بهره‌وری در مصرف انرژی، کاهش آلودگی، تحقق توسعه اقتصادی با بهره‌وری بالا، کاهش هزینه‌ها و افزایش سود، توسعه اجتماعی از طریق افزایش سطح اشتغال و بهبود سلامت جامعه، و بهبود بهره‌وری فرآیند ساخت می‌شود. همچنین، جلوگیری از آلودگی محیطی شامل آب، خاک و هوا، بازیافت مصالح قابل‌مصرف، هدایت صحیح مواد زائد به محل‌های دفن و زیباسازی نیز جزء اهداف مدیریت نخاله‌های ساختمانی محسوب می‌شوند.
در حال حاضر، برای مدیریت نخاله‌های ساختمانی، سه روش انباشت، دفن و بازیافت استفاده می‌شود. روش‌های قدیمی انباشت و دفن، مشکلاتی مانند محل دفن و مسائل زیست‌محیطی را به همراه دارند اما روش سوم یعنی بازیافت، بدون آسیب‌رسانی به محیط زیست، سه اتفاق مثبت زیر را به دنبال دارد:

1. مدیریت مناسب نخاله‌های ساختمانی
2. امکان استفاده مجدد از نخاله‌ها
3. حفظ منابع اولیه مرتبط با مصالح ساختمانی، ایجاد اشتغال‌زایی و ارزآوری

مزایای بازیافت نخاله‌ های ساختمانی

بازیافت نخاله‌های ساختمانی دارای دلایل و مزایای اقتصادی مهمی است. این دلایل عبارتند از:

• کاهش هزینه‌ها: استفاده از نخاله‌های ساختمانی باعث کاهش هزینه‌ها در صنعت ساخت و ساز می‌شود. در صورزمانی که نخاله‌ها به جای دفن در زمین، بازیافت شوند، هزینه‌های مربوط به حمل و دفن نخاله‌ها برای سازندگان کاهش پیدا می کند. همچنین، استفاده مجدد از مصالح ساختمانی مانند بتن بازیافتی و فولاد بازیافتی به عنوان جایگزین منابع اولیه، هزینه مصالح را کاهش داده و دستیابی به مواد با کیفیت با هزینه کمتر را ممکن می کند.
• صرفه‌جویی در منابع طبیعی: بازیافت نخاله‌های ساختمانی منجر به صرفه‌جویی در منابع طبیعی مانند سنگ، شن و ماسه می‌شود. با استفاده مجدد از این نخاله‌ها، نیاز به استخراج بیشتر از منابع طبیعی کاهش پیدا کرده و به تبع آن، حفظ محیط زیست و پایداری منابع تامین مصالح ممکن می‌شود.
• کاهش تصاعدی هزینه‌ها: با دفن نخاله‌های ساختمانی در زمین، هزینه‌ها بر اساس حجم و فاصله حمل نخاله‌ها افزایش پیدا می کند. اما با استفاده مجدد از نخاله‌ها، هزینه حمل و دفن آن‌ها کاهش می‌یابد و این باعث کاهش هزینه‌های کلی پروژه‌های ساختمانی می‌شود.
• حفظ فضا: بازیافت نخاله‌ها کمک می‌کند تا فضاهای نگهداری و دفن نخاله‌ها کاهش پیدا کند. این امر منجر به اشغال کمتر فضاها و بهبود استفاده از زمین می‌شود.
• کاهش خسارت‌های زیست‌محیطی: بازیافت نخاله‌های ساختمانی به کاهش خسارت‌های زیست‌محیطی در بلند مدت کمک می‌کند. دفن نخاله‌ها در زمین می‌تواند منجر به آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی شود. با استفاده مجدد از نخاله‌ها، خسارات زیست‌محیطی کاهش پیدا کرده و محیط زیست در بلند مدت حفظ می‌شود.

بازیافت نخاله‌های ساختمانی به دلایل فوق از لحاظ اقتصادی موجه و مفید است. این عمل باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها، حفظ منابع طبیعی، کاهش هزینه‌های حمل و دفن، بهره‌گیری بهینه از فضا و کاهش خسارت‌های زیست‌محیطی می‌شود. از این رو، صنعت ساختمان به دنبال گزینه‌های اقتصادی در زمینه بازیافت نخاله‌های ساختمانی است.